Ορθαγόρεια: Η άγνωστη αρχαία πόλη κράτος της Ροδόπης
- Κατηγορία ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
Ορθαγόρεια: Λίγα είναι τα στοιχεία που έχουμε από αρχαίες πηγές για την αρχαία αυτήν πόλη κράτος της Ροδόπης. Το όνομά της είναι γνωστό και από τα αργυρά και χάλκινα νομίσματά της που κυκλοφόρησαν στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Ένα μικρό άρθρο έχει γραφεί από τον Eug. Oberhummer στη RE “Ορθαγορία”. Διάφοροι ιστορικοί και μελετητές την έχουν ταυτίσει με τις αρχαιότερες πόλεις Δρύ, Ζώνη και Μαρώνεια.
Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος δέχεται την Ortaguepa (Ορθαγόρεια) σαν το αρχαιότερο όνομα της Μαρώνειας. Κοντά στην Μάκρη τοποθετούν την πόλη ο Heaebler και ο Oberhummer.
Ο Στράβων μας αναφέρει: “Μετά την Μαρώνειαν Ορθαγορία πόλις και τα περί Σέρρειον, παράπλους τραχύς, και τα των Σαμοθρακών Πολίχνιον τέμπυρα και άλλο χαράκωμα, ού πρόκειται η Σαμοθράκης νήσος”.
Στην μικρή αυτή περιοχή είναι γνωστές οι πόλεις της Σαμοθρακικής Περαίας. Οι πόλεις αυτές βρίσκονται τόσο κοντά η μια στην άλλη, που είναι δύσκολο να δεχτεί κανείς την ύπαρξη ανάμεσα τους και μιας πόλης – κράτος την Ορθαγόρεια σε έδαφος που ανήκει στην Περαία της Σαμοθράκης. Αφού λοιπόν η Μεσημβρία ήταν η δυτικότερη πόλη της Περαίας της Σαμοθράκης σύμφωνα με τον Ηρόδοτο είναι λογικό να δεχτούμε πως έξω και δυτικά από την περιοχή της πρέπει να αναζητηθεί η θέση της Ορθαγόρειας.
Περί τα τρία χιλιόμετρα δυτικά της Μεσημβρίας στην τοποθεσία “Γάτος” ο έφορος Αρχαιοτήτων Α. Βαρβίτσας πριν πολλά χρόνια πρότεινε να τοποθετηθεί ο οικισμός της Ορθαγόρειας. Ο Λαζαρίδης και αυτός πριν πολλά χρόνια πρότεινε να αναζητηθεί η Ορθαγόρεια στην πεδιάδα των Πετρωτών μεταξύ Σαπλί Ντερέ και Ισμάρου. Ο Meyer πρότεινε να ταυτιστεί η Ορθαγόρεια με την Μεσημβρία και να αναζητηθούν και οι δύο στις εκβολές του χειμάρρου Γιαλύ – Ντερέ.
Τις προτάσεις του Λαζαρίδη και του Meyer απέρριψε ο Πάντος, ο οποίος πρότεινε να τοποθετηθεί η Ορθαγόρεια στη θέση Γιακίν Τσιφλίκι. Στη θέση αυτή έχουν επισημανθεί αρχαία κατάλοιπα.
Κατά την μαρτυρία του Ηροδότου η ευρύτερη περιοχή κατοικείτο από το θρακικό φύλο των Κικόνων. Οι βυζαντινές πηγές την ταυτίζουν με την Μάκρη και τα Στάγειρα της Χαλκιδικής, αυτό μας δηλώνει πως την εποχή τους το τοπωνύμιο υπήρχε μόνο ως ανάμνηση.
Ο καθηγητής Σαμσάρης κατατάσσει την Ορθαγόρεια στους απλούς εμπορικούς σταθμούς και την χαρακτηρίζει εμπόριο η Κώμη. Νομίσματα της Ορθαγόρειας έχουν έλθει στο φως κατά την διάρκεια ανασκαφών στα Άβδηρα, στην θέση που τοποθετεί την Μεσημβρία ο Βαβρίτσας, λίγο έξω από τους Προσκυνητές προς Μαρώνεια, στην Μαρώνεια και αλλού. Σύμφωνα με τον Στράβωνα στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. χαρακτηρίζει τον οικισμό “Ορθαγόρεια Πόλις”.
Τίποτα δεν μας είναι γνωστό για τον ακριβή χρόνο ίδρυσής της, για την προέλευση των κατοίκων της ή για την οποιαδήποτε περίοδο της ζωής του οικισμού. Ορισμένοι υποθέτουν ότι ο όνομα Ορθαγόρεια προέρχεται από το κύριο όνομα Ορθαγόρας που θα μπορούσε να ήταν ο οικιστής, ίσως κάποιος δυνάστης της περιοχής.
Η μη αναγραφή του ονόματος στους αθηναϊκούς φορολογικούς καταλόγους, η μη αναφορά του ονόματός της στους αρχαιότερους συγγραφείς και κυρίως στον Ηρόδοτο, που απαριθμεί τις πόλεις από τις οποίες πέρασε η περσική στρατιά το έτος 400 π.Χ., όπως και η έλλειψη νομισμάτων της αρχαιοτέρων των μέσων του 4ου αιώνα π.Χ. κάνουν πιθανή την παρακάτω υπόθεση ότι η πόλη δεν είχε ιδρυθεί κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Η μνεία εξάλλου του ονόματός της από τον Στράβωνα, δείχνει πως η πόλη επέζησε τουλάχιστον ως τον 1ου αιώνα π.Χ.
Τα γνωστά νομίσματα της Ορθαγόρειας είναι αργυρά, (στατήρες και τριώβολα), όπως και μικρά χάλκινα νομίσματα που χρονολογούνται γύρω στο έτος 350 π.Χ. Στην πρόσθια όψη τους φέρουν κεφαλή Αρτέμιδος σε πλάγια κατατομή ή στραμμένη κατά τα 3/4, ή κεφαλή Απόλλωνος και στην οπίσθια όψη μακεδονικό κράνος και σύμβολο, άστρο. Ο μετρικός κανών και η τεχνοτροπία των νομισμάτων της μοιάζουν με τα νομίσματα των Μακεδόνων βασιλέων από τον Αρχέλαο ως τον Περδίκα Γ’ (414-359 π.Χ.), καθώς και με τα νομίσματα των πόλεων Αβδήρων και Μαρώνειας.
Η αρχαιολόγος Π. Τσατσοπούλου – Καλούδη σε έκδοση τόμου του 2015 του Υπουργείου Πολιτισμού για την “Αρχαία Ζώνη – Το ιερό του Απόλλωνα” μας ενημερώνει για την τοποθεσία των αρχαίων πόλεων της Θράκης όπως και της Ορθαγόρειας. Στο δυτικό άκρο της κοιλάδας της Ζώνης στην περιοχή Βρύση Μουσά και σ’ απόσταση 1 χιλιομέτρου από την αρχαία Ζώνη διακρίνονται ίχνη οικοδομικού υλικού που μαρτυρούν κατοίκηση, από τον 8ο αιώνα π.Χ., μέχρι τα βυζαντινά χρόνια. Στο νότιο άκρο της περιοχής σώζονται και τα ερείπια μεσαιωνικού πύργου. Η περιοχή αυτή προτάθηκε παλαιότερα σαν θέση της Ορθαγόρειας από τον Λαζαρίδη. Η εξαιρετικά όμως μικρή απόσταση της από την Ζώνη καθιστά μάλλον απίθανη αυτήν την ταύτιση, καθώς μάλιστα βρίσκεται στο δυτικό πέρας του νεκροταφείου της Ζώνης που καλύπτει μάλιστα και όλη αυτήν την μικρή κοιλάδα.
Ένα χιλιόμετρο δυτικότερα αρχίζει η κοιλάδα των Πετρωτών όπου αρχικά τοποθετήθηκε η Στρύμη και αργότερα η Ορθαγόρεια. Ο ξεροπόταμος Γυαλού Ρέμα διασχίζει την κοιλάδα. Στο ανατολικό άκρο της κοιλάδας ο Β. Πεντάζος αποκάλυψε τα θεμέλια ενός μεγάλου ορθογώνιου κτίσματος ίσως ιερού ελληνιστικών – ρωμαϊκών χρόνων. Δύο χιλιόμετρα βορειοδυτικά στην συμβολή δύο χειμάρρων, διακρίνονται ίχνη αρχαίου οικισμού, 20 στρεμμάτων περίπου. Η περιοχή ονομάζεται Μικρός Ελαιώνας ή Γιακίν Τσιφλίκι. Η περιοχή αυτή του Μικρού Ελαιώνα είναι η πιθανή θέση της αρχαίας πόλης Δρυός και όχι όπως ορισμένοι τοποθετούν εκεί την θέση της Ορθαγόρειας.
Το πρόβλημα με την Ορθαγόρεια είναι το εξής: Η Ορθαγόρεια εμφανίζεται με τα νομίσματα της στα μέσα του 4ουη αιώνα π.Χ. και φαίνεται να είναι μια πόλη που εξυπηρετούσε τα μακεδονικά συμφέροντα στην περιοχή αυτή. Αυτό τουλάχιστον φανερώνει η μακεδονικής επιρροής εικονογραφία στη νομισματοκοπία της. Αναφέρεται από τον Στράβωνα “Μετά την Μαρώνεια Ορθαγόρεια πόλις και τα περί Σέρρειον”.
Τα προβλήματα με την χωροθέτηση της Στρύμης και της Ορθαγόρειας τέθηκαν υπό νέα προοπτική μετά την διατύπωση πρόσφατα νέων προτάσεων για την θέση της Μαρώνειας. Υποστηρίχθηκε, με πειστικά επιχειρήματα, ότι η αρχαία πόλη στην χερσόνησο της Μολυβωτής δεν είναι η Στρύμη, αλλά η πρώτη παλαιότερη θέση της Μαρώνειας. Για την ακρίβεια ότι πρόκειται για την αρχαϊκή και κλασική φάση της πόλης, από την ίδρυσή της, τον 6ο αιώνα π.Χ. έως τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Τότε στην διάρκεια του Β’ μισού του 4ου αιώνα π.Χ. οι Μαρωνίτες εγκατέλειψαν την πόλη τους στην Χερσόνησο της Μολυβωτής και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Αγίου Χαραλάμπους περίπου 20 χιλιόμετρα ανατολικά, όπου κατά πάσα πιθανότητα, είχε ιδρυθεί ήδη από Μακεδόνες η Ορθαγόρεια.
Μια τέτοια εξέλιξη λύνει πράγματι πολλά προβλήματα, πρώτα επιβεβαιώνει την αναφορά του Πλίνιου ότι η Μαρώνεια της εποχής του, τον 1ο αιώνα μ.Χ. ονομαζόταν στο παρελθόν Ορθαγόρεια. Επίσης αποκαθιστά την περιγραφή του Ηροδότου, αφού την εποχή των Περσικών Πολέμων, η Μαρώνεια βρισκόταν ακόμη στην χερσόνησο της Μολυβωτής, λίγο πριν την Δίκαια και τα Άβδηρα. Και βέβαια ερμηνεύει την ολοκληρωτική απουσία, παρά τα τόσα χρόνια έρευνας στον Άγιο Χαράλαμπο, τεκμηρίων που να πιστοποιούν αρχαϊκή και κλασική φάση, στην κατά τα άλλα πλούσια σε ελληνιστικά και ρωμαϊκά ευρήματα Μαρώνεια.
Ο Πολύαινος μας αναφέρει ότι ο Φίλιππος κατέλαβε τα Άβδηρα και την Μαρώνεια γύρω στο 350 π.Χ. Την ίδια εποχή φαίνεται ότι προχώρησε στην ίδρυση της Ορθαγόρειας στην θέση Άγιος Χαράλαμπος. Η τοποθεσία της νέας πόλης ήταν ιδιαίτερα πλεονεκτική. Μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. εικάζεται ότι, είτε αυτοβούλως, είτε πιεζόμενοι οι Μαρωνίτες εγκατέλειψαν την πόλη τους και μετοίκισαν στο νέο οικισμό όπως και αρκετοί κάτοικοι από τις πόλεις της Σαμοθρακικής Περαίας εγκατέλειψαν σταδιακά τις πόλεις τους και μετοίκισαν στο νέο και πολλά υποσχόμενο αστικό κέντρο της περιοχής την Ορθαγορεία.
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι σύντομα το “βαρύ” όνομα της Μαρώνειας, με ιστορία και ακμή πλέον των δύο αιώνων επικράτησε του νέου και χωρίς παράδοση ονόματος της Ορθαγόρειας ενσωματώνοντας προφανώς τους χώρους επιρροής της παλαιάς Μαρώνειας αλλά και της Στρύμης, μέρος του πληθυσμού της οποίας πιθανότατα προσχώρησε στη νέα πόλη, και εκμεταλλευόμενοι τις άριστες σχέσεις που είχε αναπτύξει με τους Θράκες, μέσα σε λίγα χρόνια η Νέα Μαρώνεια αναδείχθηκε σε κυρίαρχη δύναμη στο Βόρειο Αιγαίο με το λιμάνι της που μεταφέρθηκε από την Ζώνη στη θέση Σύναξη, δυτικότερα και πλησιέστερα στην Μαρώνεια, η οποία στη νέα προνομιούχα θέση της ήταν πλέον η αδιαμφισβήτητη δύναμη σε όλη αυτήν την περιοχή, από το ακρωτήριο Σέρρειο και λίγο αργότερα, και μέχρι την Σάλη την σημερινή Μάκρη.
Εξ όλων των ανωτέρω προκύπτει ότι η νέα Μαρώνεια είναι η συνέχεια της αρχαίας πόλης κράτος της Ορθαγόρειας.
Ας περιμένουμε λοιπόν οι αμφιβολίες για την ασφαλή θέση της Ορθαγόρειας να διαλευκανθούν με τον λόγο που θα δοθεί στην αρχαιολογική σκαπάνη και τα ευρήματα που θα προκύψουν.
