Η αρχαία πόλη Ζεύγμα βρισκόταν στη νοτιοανατολική Μ.Ασία, 180 χιλιόμετρα ανατολικά των Αδάνων. Η περιοχή ανήκε στο βασίλειο των Σελευκιδών και για ένα διάστημα στο βασίλειο της Κομμαγηνής.

Η πόλη ιδρύθηκε γύρω στο 300 π.Χ. από Έλληνες και αργότερα έγινε το αρχηγείο της Ρωμαϊκής Λεγεώνας.Κατόπιν αποτέλεσε τμήμα της «Βυζαντινής» Αυτοκρατορίας .Μέχρι και το Μεσαίωνα η Ζεύγμα ήταν εύπορη και πολλοί αρχαιολόγοι τη συνέκριναν με την Πομπηία.
Στην ακμή της έφτανε τους 25.000 έως 80.000 κατοίκους. Η στρατηγική της θέση πλάϊ στον Ευφράτη ήταν η κύρια πηγή ανάπτυξής της.

Ιδρυτής της υπήρξε ο Σέλευκος Α΄ ο Νικάτορας., ένας από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το όνομα της το οφείλει στη γέφυρα που έγινε στη πόλη με λέμβους ενωμένες,και ένωνε τον ποταμό Ευφράτη με την απέναντι όχθη  ώσπου ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός έκτισε νέα πέτρινη γέφυρα ,διότι είχε πλέον τα χρήματα να το κάνει αλλά και να δείξει τον πλούτο της Ρώμης ,για να μπορέσει να επιβληθεί στον ελληνικό  κύρια  πληθυσμό .ωε ξένος εν σχέσει με τους Σελευκίδες .

 

Εδώ παντρεύτηκε ο Σελευκίδης Έλλην  Αντίοχος Γ' ο Μέγας, ενώ η Ζεύγμα χρησιμοποιήθηκε σαν πέρασμα για τον στρατό των Σελευκιδών στις εκστρατείες τους στη Παρθία και στη Βακτριανή για να αποκαταστήσουν την τάξη .
Επίσης, τον 1ο αιώνα π.Χ. ο βασιλιάς της Αρμενίας Τιγράνης συνέλαβε φυλάκισε και σκότωσε στη ακρόπολη που βρισκόταν στη Σελεύκεια την Κλεοπάτρα Σελήνη.
 Ο Σέλευκος Α’ ο Νικάτορας (περίπου 358/354-281 π.Χ.). Ήταν ο ιδρυτής του βασιλείου και της δυναστείας των Σελευκιδών. Βασίλεψε την περίοδο 312-281 π.Χ. Καταγόταν από την Ορεστίδα και ήταν γιος του Αντίοχου, στρατηγού του Φιλίππου Β’. Διακρίθηκε κατά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στην Ασία ως αρχηγός του σώματος των υπασπιστών.
Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου και του στρατηγού Περδίκκα έγινε σατράπης της Βαβυλωνίας (321 π.Χ.), αλλά το 318 π.Χ. αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αλεξάνδρεια, κοντά στον Πτολεμαίο της Αιγύπτου, λόγω της εχθρότητας του βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονου.
Το 312 π.Χ., μετά τη νίκη του Πτολεμαίου Α’ στη Γάζα κατά του γιου του Αντίγονου, Δημήτριου του Πολιορκητή, ο Σέλευκος ξαναγύρισε στη Βαβυλώνα, την οποία κυρίεψε εύκολα με μικρή στρατιωτική δύναμη και έθεσε έτσι τα θεμέλια του κράτους του.

Η δύναμή του μεγάλωσε γρήγορα με την κατάκτηση της Μηδίας και της Σουσιανής και το 305 π.Χ. αναγορεύτηκε βασιλιάς. Το 301 π.Χ., μαζί με το βασιλιά της Θράκης Λυσίμαχο, νίκησε στην Ιψό τον Αντίγονο και πήρε ως μερίδιο τη Συρία, ενώ αργότερα κυρίεψε τη Φρυγία, την Κιλικία και όλες σχεδόν τις περιοχές ως τον ποταμό Ινδό.

Παρά την αρχική συμμαχία του με το Δημήτριο τον Πολιορκητή, βασιλιά της Μακεδονίας, εναντίον του Πτολεμαίου, ο οποίος είχε αμφισβητήσει τις κτήσεις του στη νότια Συρία, ο Σέλευκος δεν άργησε να έρθει σε σύγκρουση μαζί του και το 286 π.Χ. τον αιχμαλώτισε στην Κιλικία. Το 282 π.Χ. κήρυξε τον πόλεμο εναντίον του Λυσίμαχου, τον οποίο συνέτριψε στο Κύρου ή Κούρου Πεδίο (πεδιάδα της Λυδίας που τη διασχίζει ο ποταμός Φρύγιος).

Ο Λυσίμαχος σκοτώθηκε και ο Σέλευκος, αφού κυρίεψε ολόκληρη τη δυτική Μ. Ασία και τα κοντινά νησιά εκτός από τη Σάμο, ανακηρύχτηκε από το στρατό βασιλιάς της Μακεδονίας. Τον επόμενο χρόνο (281 π.Χ.) αφήνοντας διάδοχο το γιο του Αντίοχο κατευθύνθηκε προς τη Μακεδονία, αλλά δολοφονήθηκε κοντά στη Λυσιμάχεια από το γιο του Πτολεμαίου Α’, Πτολεμαίο Κεραυνό, ο οποίος ανακηρύχτηκε τότε βασιλιάς της Μακεδονίας και της Θράκης.

Ο Σέλευκος ήταν ικανότατος ηγεμόνας. Εκτός από τα στρατιωτικά είχε και σπάνια διοικητικά προσόντα και κατόρθωσε να διατηρήσει τη συνοχή του απέραντου κράτους του, το οποίο αποτελούσε μωσαϊκό διάφορων λαών και πολιτισμών. Για το σκοπό αυτό αποίκισε πολλές περιοχές, κυρίως της Συρίας, με Έλληνες, οι οποίοι ίδρυσαν σημαντικές πόλεις.

Ο ίδιος ο Σέλευκος ίδρυσε εννιά τουλάχιστον πόλεις, στις οποίες έδωσε το όνομά του (Σελεύκεια). Η διοικητική οργάνωση του κράτους του έγινε με βάση το αποκεντρωτικό σύστημα των Αχαιμενιδών και σε πολλές περιοχές τοποθετήθηκαν ντόπιοι σατράπες.

Τέλος, ο Σέλευκος κατέβαλε κάθε προσπάθεια για τη δημιουργία ισχυρού στρατού, που έγινε ο προασπιστής του βασιλείου του. -Κείμενο του Άγγελου Σακκέτου, 

Τον 1ο π.Χ. αιώνα η Ζεύγμα έγινε τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Την ίδια εποχή οι Πάρθοι κατέλαβαν την Απάμεια και χώρισαν τη Ζεύγμα κάνοντας τον Ευφράτη σύνορο.

Η πόλη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, ενώ έγινε και έδρα της IV Σκυθικής λεγεώνας (Legio IV Skcythica) το 66 μ.Χ. επί Νέρωνος που παρέμεινε εκεί μέχρι το 252 μ.Χ.,ή το 300 μ.Χ.  όταν ο ρωμαϊκός στρατός ηττήθηκε από τον Σαπώρ Α΄ στη Βαρβαλλισό.

Η πόλη Ζεύγμα πέρασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και διατηρήθηκε έως το 637 μ.Χ. όταν καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από τους Άραβες, οπότε η πόλη σταδιακά εγκαταλείφθηκε.

 

 

Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες στη αρχαία πόλη Ζεύγμα πραγματοποιήθηκαν από τον Τόμας Έντουαρντ Λόρενς το 1917 και συνεχίστηκαν το 1970 από τον Τζον Βάγκνερ. Από το 1990 οι έρευνες συνεχίστηκαν με εντατικούς ρυθμούς λόγω της ανόδου του νερού. Αγνοώντας την ιστορική και αρχαιολογική σημασία, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να αξιοποιήσει την πόλη, η τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε να κατασκευάσει σε εκείνο το σημείο φράγμα για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, εξαφανίζοντας από προσώπου γης αυτό το μοναδικό μνημείο.

Το πρώτο μέρος του «εγκλήματος» διαπράχθηκε τον Ιούνιο του 2000, όταν οι τουρκικές αρχές έπνιξαν περίπου τη μισή περιοχή κάτω από τα νερά. Η στρόφιγγα του Μπιρετσίκ, ενός από τα 22 φράγματα που σκοπεύει να κατασκευάσει η Τουρκία για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, άνοιξε απειλητικά, αφήνοντας το νερό να καλύψει σιγά σιγά την πόλη και δεκάδες άλλα χωριά που κατοικούνταν ακόμα.

 Δέκα ώρες αργότερα, η Ζεύγμα είχε εξαφανιστεί πλήρως κάτω από το νερό.Τον ίδιο χρόνο κιόλας διενεργήθηκαν σωστικές ανασκαφές.

Στο βάθος το φράγμα που όταν έκλεισε πλημμύρισε την πόλη -Κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου, ο στρατηγός Σέλευκος Α! ο Νικάτωρ (358 π.Χ. ή 353 π.Χ. – 281 π.Χ.), ένας από τους διαδόχους του Αλέξανδρου του Μέγα και ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών, ίδρυσε την πόλη Σελεύκεια στις όχθες του Εφράτη ποταμού. Σήμερα, το 80% του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται βυθισμένο, στη τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε από  φράγμα

Με επικεφαλής τον Robert Early του Oxford Archaeological Unit (OAU) Ιταλοί επιστήμονες ειδικευμένοι στα ψηφιδωτά σε συνεργασία με ομάδα Γάλλων επιστημόνων ξεκίνησαν τη διάσωση των πολυτιμότερων έργων τέχνης. Έτσι, κατόρθωσαν να σώσουν κάποια σημαντικά ψηφιδωτά, που σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της  Αντιόχειας του Ταύρου (Γκαζίαντεπ).

Μάχη με το χρόνο έδωσαν οι αρχαιολόγοι που βρέθηκαν στη Ζεύγμα, προσπαθώντας να σώσουν όσες περισσότερες αρχαιότητες μπορούσαν, πριν αυτές κατακλυστούν για πάντα από τα νερά του φράγματος .